«عاشورا»در متن زندگى شيعه و در عمق باورهاى پاك او جريان داشته و«نهضت كربلا»،در طول چهارده قرن،با كوثرى زلال و عميق،سيراب كنندهجانها بوده است. 
هم اكنون نيز عاشورا،كانونى است كه ميليونها دايره ريز و درشت از ارزشها،احساسها، عاطفهها،خردها و ارادهها بر گرد آن مىچرخد و پرگارى است كهعشق را ترسيم مىكند.
بى شك،محتواى آن حماسه عظيم و انگيزهها و اهداف و درسهايش يك«فرهنگ»غنى و ناب و الهام بخش را تشكيل مىدهد و در حوزه وسيع تشيع ودلباختگان اهل بيت،كوچك و بزرگ و عالم و عامى،همواره با«فرهنگ عاشورا» زيسته،رشد كرده و براى آن جان باختهاند،تا آنجا كه در آغاز تولد،كام نوزاد را باتربتسيد الشهدا«ع»و آب فرات بر مىدارند و هنگام خاكسپارى،تربت كربلاهمراه مرده مىگذارند و در فاصله ولادت تا مرگ هم به حسين بن على«ع»عشقمىورزند و براى شهادتش اشك مىريزند و اين مهر مقدس،با شير وارد جانمىشود و با جان به در مىرود. ضرورت كار در باره نهضت كربلا،تاكنون بسيار نوشته،سروده و تحقيق شده است وصاحبان فكر و قلم از زواياى مختلف و با ديدهاى گونهگون به اين حماسهنگريستهاند،بگونهاى كه مجموعه آثار مربوط به قيام كربلا و مسائل جنبى آن،كتابخانه عظيمى را تشكيل مىدهد،اما...همچنان زمينه و ميدان براىپژوهش و عرضههاى جديد در اين باره باز است.بقول«صائب»: يك عمر مىتوان سخن از زلف يار گفت -در بند آن مباش كه مضمون نمانده است
السَّلام عَلَیْكَ یَا أبَا عَبْدِ اللهِ ، السَّلام عَلَیْكَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ ، السَّلام عَلَیْكَ یَا ابْنَ أمِیرِ المُؤْمِنینَ ، وَابْنَ سَیِّدِ الوَصِیِّینَ ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ یَابْنَ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِساَّءِ الْعالَمینَ اَلسَّلامُ عَلَیْكَ یا ثارَ اللَّهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ،اَلسَّلامُ عَلَیْكَ وَعَلَى الاَرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِناَّئِكَ عَلَیْكُمْ مِنّى جَمیعاً سَلامُ اللَّهِ اَبَداً ما بَقیتُ وَ بَقِىَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ
یا اَباعَبْدِاللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصیبَةُ بِكَ عَلَیْنا وَ عَلى جَمیعِ اَهْل ِالاِْسْلامِ
و َجَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصیبَتُكَ فِى السَّمواتِ عَلى جَمیعِ اَهْلِ السَّمواتِ فَلَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً اَسَّسَتْ اَساسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَیْكُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ ، وَ لَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً دَفَعَتْكُمْ عَنْ مَقامِكُمْ و َاَزالَتْكُمْ عَنْ مَراتِبِكُمُ الَّتى رَتَّبَكُمُ اللَّهُ فیها ،و َلَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً قَتَلَتْكُمْ وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُمَهِّدینَ لَهُمْ بِالتَّمْكینِ مِنْ قِتالِكُمْ
بَرِئْتُ اِلَى اللَّهِ وَ اِلَیْكُمْ مِنْهُمْ وَ مِنْ اَشْیاعِهِمْ وَ اَتْباعِهِمْ وَ اَوْلِیاَّئِهِم
یا اَباعَبْدِاللَّهِ اِنّى سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَكُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَكُمْ اِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ
آثار و نتايج نهضت عاشورا
شهادت مظلومانه سيد الشهدا و يارانش در كربلا،تاثير بيدارگر و حركت آفرين داشتو خونى تازه در رگهاى جامعه اسلامى دواند و جو نامطلوب را شكست و امتدادهاى آنحماسه،در طول تاريخ،جاودانه ماند.حتى در همان سفر اسارت اهل بيت نيز تاثيراتسياسى اين حادثه در انديشههاى مردم آشكار شد.گروهى از اسرا را كه به شام مىبردند،چون به تكريت رسيدند، مسيحيان آنجا در كليساها جمع شدند و به نشان اندوه بر كشتهشدن حسين«ع»،ناقوس نواختند و نگذاشتند آن سربازان وارد آنجا شوند.به شهر«لينا» نيز رسيدند.مردم آنجا همگى گرد آمدند و بر حسين و دودمانش سلام و درود فرستادند وامويان را لعن كردند و سربازان را از آنجا بيرون كردند.چون خبر يافتند كه مردم«جهينه» هم جمع شدند تا با سربازان بجنگند وارد آن نشدند.به قلعه«كفر طاب»رفتند،به آنجا نيزراهشان ندادند.به حمس كه وارد شدند،مردم تظاهرات كردند و شعار دادند:«اكفرا بعدايمان و ضلالا بعد هدى؟»و با آنان درگير شدند و تعدادى را كشتند. (1) برخى از تاثيراتحماسه عاشورا از اين قرار است:
1-قطع نفوذ دينى بنى اميه بر افكار مردم 2- احساس گناه و شرمسارى در جامعه،بخاطر يارى نكردن حق و كوتاهى دراداى تكليف 3- فرو ريختن ترسها و رعبها از اقدام و قيام بر ضد ستم4-رسوايى يزيديان و حزب حاكم اموى5- بيدارى روح مبارزه در مردم6- تقويت و رشد انگيزههاى مبارزاتى انقلابيون7- پديد آمدن مكتب جديد اخلاقى و انسانى(ارزشهاى نوين عاشورايى و حسينى) 8- پديد آمدن انقلابهاى متعدد با الهام از حماسه كربلا9- الهام بخشى عاشورا به همه نهضتهاى رهايى بخش و حركتهاى انقلابى تاريخ10- تبديل شدن«كربلا»به دانشگاه عشق و ايمان و جهاد و شهادت،براى نسلهاىانقلابى شيعه11- به وجود آمدن پايگاه نيرومند و عميق و گسترده تبليغى و سازندگى در طولتاريخ،بر محور شخصيت و شهادت سيد الشهدا«ع»از نهضتهاى شيعى پس از عاشورا،مىتوان«انقلاب توابين»،«انقلاب مدينه»،«قياممختار»،«قيام زيد»،و...حركتهاى ديگر را نام برد.
براى توضيح بيشتر،به مدخل خاصهر يك از اين نهضتها در همين مجموعه مراجعه شود.تاثير حماسه عاشورا را درانقلابهاى بزرگى كه در طول تاريخ، بر ضد ستم انجام گرفته،چه در عراق و ايران و چه دركشورهاى ديگر،نبايد از ياد برد.«فرهنگ شهادت»و انگيزه جهاد و جانبازى كه درانقلاب اسلامى ايران و هشتسال دفاع مقدس در جبههها جلوهگر بود،گوشهاى از اينتاثير پذيرى است.شعار«نهضت ما حسينيه،رهبر ما خمينيه»كه در مبارزات ملت مسلمانايران بر ضد طاغوت طنين افكن بود و نيز شور حسينى جبهههاى رزم ايران،گواه روشنتاثير گذارى كربلا در قرنها پس از آن حماسه مقدس است.يكى از نويسندگان محقق،نتايج نهضت كربلا را عبارت مىداند از:
1- پيروزى مساله اسلام و حفظ آن از نابودى2- هزيمت امويان از عرصه فكرى مسلمين3-شناخت اهل بيت بعنوان نمونههاى پيشوايى امت4- تمركز شيعه از بعد اعتقادى بر محور امامت5-وحدت صفوف شيعه در جبهه مبارزه6- ايجاد حس اجتماعى در مردم7- شكوفايى موهبتهاى ادبى و پديد آمدن ادبيات عاشورايى 8- منابر وعظ و ارشاد،به عنوان وسيله آگاهانيدن مردم9- تداوم انقلاب بصورت زمينه سازى نهضتهاى پس از عاشورا (2) حادثه كربلا،گشاينده جبهه اعتراض عليه حكومت امويان و سپس عباسيان شد،چه بهصورت فردى كه روحهاى بزرگ را به عصيان و افشاگرى واداشت،و چه به شكلمبارزههاى گروهى و قيامهاى عمومى در شهرى خاص يا منطقهاى وسيع. (3) [1]
آزادگى در فرهنگ عاشورا
از مهمترين درسهاى نهضت كربلا و از الفباى نخستين فرهنگ عاشورا،آزادگى و حريتو تن به ظلم ندادن و اسير ذلت نشدن است.حسين بن على«ع»فرموده است:
«موت فىعز خير من حياة فى ذل» (4)
مرگ با عزت بهتر از زندگى با ذلت است
نيز در مقابل تسليم و بيعت،فرمود:
«لا و الله،لااعطيهم بيدى اعطاء الذليل و لا اقر اقرار العبيد»
دست ذلت به شما نمىدهم و چون بردگانتسليم شما نمىشوم.
همچنين در كربلا وقتى آن حضرت را ميان جنگ يا بيعت مخير كردند،فرمود:
«الا و ان الدعى بن الدعى قد ركزني بين اثنتين،بين السلة و الذلة،هيهات منا الذلة...» (5) ناپاكناپاكزاده مرا بين دو چيز،شمشير و ذلت مخير قرار داده است،ذلت از ما بسيار دور است.
بر ما گمان بندگى زور بردهاند اى مرگ همتى كه نخواهيم اين قيود از آستان همت ما ذلت است دور و اندر كنام غيرت ما نيستش ورود
در نبرد عاشورا نيز در حملههايى كه به صفوف دشمن مىكرد،رجز مىخواند و مىفرمود:
«الموت اولى من ركوب العار و العار اولى من دخول النار» (6)
مرگ،بهتر از ننگ است و ننگ،بهتر از دوزخ!
وقتى كه مجروح بر زمين افتاده بود،شنيد كه سپاه دشمن قصد حمله به حرم و خيمهگاه او را دارد،بر سرشان فرياد كشيد:
«ياشيعة آل ابى سفيان!ان لم تكن لكم دين و كنتم لا تخافون المعاد فكونوا احرارا فىدنياكم...» 7گر شما را به جهان دينى و آيينى نيستلا اقل مردم آزاده به دنيا باشيد
نهضت عاشورا،به همه مظلومان،درس مبارزه و به همه مبارزان،الهام مقاومت وروحيه آزادگى داده است.
«درس آزادى به دنيا داد،رفتار حسين!».
گاندى،مصلح بزرگهند گفته است:
«من براى مردم هند،چيز تازهاى نياوردم.فقط نتيجهاى را كه از مطالعات و تحقيقاتمدر باره تاريخ زندگى قهرمانان كربلا به دست آورده بودم،ارمغان ملت هند كردم.اگر بخواهيمهند را نجات دهيم،واجب است همان راهى را بپيماييم كه حسين بن على«ع»پيمود.» (8)
درس آزادى به دنيا داد رفتار حسين بذر همت در جهان افشاند افكار حسين با قيام خويش بر اهل جهان معلوم كرد
تابع اهل ستم گشتن بود عار
مرگ با عزت،زعيش در مذلت بود بهتر (9)
درسهایی ازاصحاب امام حسين«ع»در فرهنگ عاشورا
اصحاب شهادت طلب و با وفاى سيد الشهدا«ع»،نمونه بارز آگاهى،ايمان،شجاعت وفداكارى بودند و فضيلت آنان بيش از آن است كه در اين مختصر بگنجد.رواياتى درفضيلتياران امام وارد شده است. (10) خصوصيات آنان نيز در برخى كتب آمده است. (11)
مرورى بر زيارتنامههاى شهداى كربلا،فضيلتهايى چون وفاى به عهد،بذل جان درنصرت حجتخدا،وفا دارى به امام و...را ياد آور مىشود.
ويژگيهاى افراد جبهه حسينىبه تعبير يكى از پژوهشگران چنين است:
1- اطاعت محض و عاشقانه 2- هماهنگى كامل با رهبرى(تا جايى كه بدون اجازهنمىجنگيدند)3-خطر پذيرى و شهادت طلبى 4- شجاعت ويژه 5-صباريت و مقاومتجاودانه 6- سازش ناپذيرى 7- جديت،قاطعيت و عزم راسخ 8- خدا بين و خدا خواه9- از همه چيز بريده و به خدا پيوسته 10- دقيق،منظم،منضبط 11- نهايت رشد و كمال، صلاح(سياسى،فرهنگى)12- الگوى عملى دفاع و مقاومت(لكم فى اسوة)
13- باوفاترين و پاى بندترين ياران بر پيمان 14- آزادگى(هيهات منا الذلة)15- فرماندهىويژه، مديريت نمونه 16- غناى روحى از ما سوى الله(انطلقوا جميعا)17- شركت درميدانهاى جنگ سياسى،فرهنگى،اقتصادى،نظامى در طفوليت و سنين پايين 18- «كل» بينى نه«جزء»بينى(كل يوم عاشورا...مثلى لا يبايع مثله)19- سازنده حركتهاى تاريخ ساز20- مقاومت و مبارزه نابرابر در تنهايى 21- يقين و بصيرت كامل،شرك شكن22- پافشارى و استقامت در حق با اقليت،در برابر اكثريت مخالف(لا تستوحشوافى طريق الهدى لقلة اهله)23- نقش زن در سرنوشت مبارزات سياسى،فرهنگى بشريت24- سپر دين بودن،نه دين سپرى 25- اصالت با جهاد اكبر 26- ساختار روحى و جسمىمناسب و هماهنگ با استراتژى عاشورا. (12)
پی نوشتها
1-عاشورا فى الادب العاملى المعاصر،ص 54 به نقل از منتخب طريحى و مقتل ابى مخنف.
2-براى تفصيل آن ر.ك:«حياة الامام الحسين»،باقر شريف القرشى،ج 3،ص 436،(معطيات الثورة).
3-در اين زمينهها ر.ك:«الانتفاضات الشيعيه»،هاشم معروف الحسنى،«امامان و جنبشهاى مكتبى»،محمد تقىمدرسى.
4-مناقب،ابن شهرآشوب،ج 4 ص 68.
5-لهوف،ص 57.
6-كشف الغمه،ج 2 ص 32.
7-بحار الانوار،ج 45 ص 51،مقتل خوارزمى،ج 2 ص 32.
8-حسين،پيشواى انسانها،ص 30.
9-طوفان.
10-در اين زمينه ر.ك:«زيارت»،به قلم مؤلف،نشر سازمان حج و زيارت.
11-«لؤلؤ و مرجان»،محدث نورى.
12-منتهى الآمال،ج 1 ص 341.در اين زمينهها به كتابهاى«حماسه حسينى»و«تحريفهاى عاشورا»از شهيد مطهرىمراجعه شود.