تحلیل داستان بنیادین هزار و یک شب

توضیحات

هزار و يك شب از كهن ترين متون ادبيات عاميانه جهان است. اين كتاب مجموعه اي از حكايت هاي گوناگون است كه توسط دختري به نام شهرزاد براي پادشاهي به نام شهريار روايت مي شود. هزارويك شب در حقيقت همان هزار افسان ايران باستان است كه داستان بنيادين آن ريشه در اسطورة ضحاك دارد. هزار افسان به زبان عربي ترجمه شده و در گذر زمان مورد دخل و تصرف بسيار قرار گرفته است.

عبداللطيف طسوجي در دوران قاجار هزارويك شب را به فارسي ترجمه كرد.بورخس، هزار و يك شب را بزرگ‌ترين كتاب‌ در همه زمان‌ها مي‌داند و حتي توضيح مي‌دهد كه اگر در فضاسازي داستاني به توصيف اشياء و مكان‌ها نمي‌پردازد به سبب نابينايي خودش نيست، بلكه علت را چنين معرفي مي كند كه استادان داستان‌نويس هزار و يك شب به توصيف اشياء و مكان‌ها و مناظر و مرايا توجهي نداشته‌اند. اما آنچه بورخس نخواسته اشاره كند، بحثي فلسفي و مربوط به جهان نگري و هستي شناسي هندوهاست. آن‌ها بر حسب هستي شناسي خود، اين جهان را «مايا» وهم و فريب مي‌دانند  يك نكته بسيار مهم ديگر درتحلیل  داستان‌هاي هزار و يك شب، ديدگاه اسطوره‌اي اهورا و اهريمن است كه تمام جهان و موجودات آن يا در ظلّ اهورايند و خوب هستند يا در ذيّ اهريمن و بد هستند. حالا با توجه به جاندار پنداري، قهرمان از طرف موجودات و اشياء خوب به سمت سلامت راهنمايي مي‌شود و از سوي موجودات اهريمني به بدي گرفتار مي‌شود.  و عناصر  وهم و فريب هستند داستانهاي هزار و يك شب ساختاري دايره‌وار دارند و اين تكنيك و شيوه داستاني باز مربوط به جهان‌نگري آن‌هاست كه معتقد به دايره سامسارا هستند، يعني چرخه تولد و مرگ مكرر كه در داستان‌هايشان نيز به اين شكل نمود يافته است كه ساختاري دايره‌وار دارند. همچنين از عوامل مهم در داستان‌هاي هزار و يك شب، جاندارپنداري است. اين موضوع خاص دوره اساطيري انسان است كه براي همه اشياء و موجودات و حتي براي جماد و نبات و سنگ و چوب نيز قايل به جاندار بودن، بود. تاثير آن در داستان به اين نحو است كه اشياء و حيوان‌ها و موجودات به سخن مي‌آيند، حرف مي‌زنند و غيره ذالك! از جهت روانكاوي يونگ نيز، هزار و يك شب قابل توجه است، زن‌هاي خوب همان اين‌ها هستند و زن‌هاي بد، عفريته، مردان قهرمان آنيموس و مردان بد، نحول هستند، پير خردمند داريم و نمادهاي يونگ مانند كوه كه رمز ملكوت است و دريا كه رمز ناخودآگاهي است در هزار و يك شب به وفور استفاده شده است.در اين تحلیل آن چه را كه نمي توان ناديده گرفت تأثيري است كه هزارو يك شب بر نويسندگان و هنرمندان جهان نهاده است.